Obu poetów łączyło z Kobyłką bardzo wiele. Kobyłka, i szerzej Wołomin, krajobrazy oraz atmosfera mazowieckiej prowincji, wywarły niezaprzeczalny wpływ na ich twórczość, a nawet znalazły w ich utworach (w niektórych przypadkach nawet dosłowne) odzwierciedlenie. Miron Białoszewski i Swen Czachorowski byli przecież najważniejszymi przedstawicielami tzw. grupy kobyłeckiej czyli grupy artystów, którzy w latach 40 i 50 – tych XX wieku spotykali się w Kobyłce, tu tworzyli swoje utwory, dyskutowali o literaturze, malarstwie i teatrze, urządzali wieczory poetyckie.
Kilka słów wstępu
Miron Białoszewski (1922-1983), którego setna rocznica urodzin przypada w tym roku, znany jest chyba najbardziej jako autor „Pamiętnika z powstania warszawskiego”, w którym zawarł swoją relację z powstania, widzianego z perspektywy świadka - wnikliwego obserwatora, wysuwając na pierwszy plan ludność cywilną, zwykłych mieszkańców Warszawy. Na kartach „Pamiętnika…” pojawia się też postać Swena tj. Stanisława Swena Czachorowskiego, z którym Miron Białoszewski zaprzyjaźnił się w czasie okupacji i potem razem przeżyli koszmar powstańczych dni w Warszawie. Po wojnie Miron Białoszewski pracował jako reporter w kilku warszawskich gazetach. W latach 50 - tych wraz z m.in.: Ludwikiem Heringiem i Lechem Emfazym Stefańskim był twórcą (autorem tekstów i aktorem) awangardowego i eksperymentalnego Teatru na Tarczyńskiej, potem Teatru Osobnego. Był autorem tomów wierszy m.in.: „Obroty rzeczy”, "Rachunek zachciankowy", „Było i było” oraz prozy m.in. „Donosów rzeczywistości”, „Szumów, zlepów, ciągów”. Jego twórczość uznawana jest za jedną z najbardziej oryginalnych w polskiej literaturze XX wieku.
Stanisław Swen Czachorowski (1920-1994) pozostaje w cieniu Mirona Białoszewskiego, swojego wieloletniego przyjaciela. W czasie okupacji w Warszawie, wspólnie z Mironem, prowadził konspiracyjny Teatr Swena. Po wojnie ukończył studia aktorskie; występował w teatrach w Olsztynie i w Warszawie. Pod koniec lat 40 – tych Swen Czachorowski zamieszkał z rodziną w Kobyłce, a jego dom stał się miejscem spotkań poetów, artystów, intelektualistów, tworzących grupę kobyłecką. Był autorem tomów wierszy m.in.: „Biały semafor”, „Owoc z moich piasków”, „Summa strony sonetu” oraz opowiadań „Pejzaż Gnojnej Góry”.
 |
| Miron Białoszewski Wikipedia |
 |
| Stanisław Swen Czachorowski Wikipedia |
Grupa kobyłecka czyli Szufladowcy z Kobyłki
Skąd nazwa „grupa kobyłecka”? Zaczęło się chyba od tego, że w 1947 r. Swen Czachorowski zamieszkał w Kobyłce, na Stefanówce.
„Swen wynajął tam dwa pokoje, oraz dużą oszkloną werandę, która w lecie służyła jako pełen światła i powietrza pokój, a w zimie ze względu na trudności z ogrzewaniem musiała być zamknięta. Podobnie jak później u Mirona, w mieszkaniu Swena specyficzny nastrój robiły postaci drewnianych świątków, bukiety schnących ziół i polnych kwiatów, a przez okna widać było ogródek i dawny lasek, w którym teraz powstało jedno z podwarszawskich letnisk.”Hanna Kirchner, „Miron. Wspomnienia o poecie”, wyd. Tenten; wspomnienie Stanisława Prószyńskiego, s. 36
W domu Swena Czachorowskiego zaczęli się spotykać poeci, krytycy literaccy, muzycy, twórcy teatralni, intelektualiści. Wśród nich był przede wszystkim przyjaciel Swena, jeszcze z czasów okupacji, Miron Białoszewski, a także m.in. Bogusław Choiński, Ludwig Hering, Ludmiła Murawska, Lech Emfazy Stefański, Irena Prudil, Jerzy Grygolunas, Stanisław Prószyński, Jerzy Ficowski, Wanda Chotomska.
Artyści spotykali się w Kobyłce nie tylko u Swena Czachorowskiego, ale też u małżeństwa Ireny Prudil i Jerzego Grygolunasa (którzy również zamieszkali w Kobyłce). Urządzali tu wieczory autorskie poezji, słuchali wspólnie muzyki z płyt (głównie klasycznej), dyskutowali o literaturze, teatrze, polityce.
„Kobyłka – to cały rozdział historii środowiska. Wspólne sprawy, lektury, perypatetyczne dyskusje, rozmowy przy bardzo mocnej herbacie lub rzadziej kawie. Piszcząca bieda, właściwie nędza – i uczty, gdy wpadły jakieś pieniądze. Alkoholu niedużo się pijało w Kobyłce, i to raczej wino (bywało często, że owocowe, bo tańsze) niż wódkę. A jadło się różnie: od niczego – do takich dziwactw kulinarnych (to mi zapadło w pamięć!) jak winogrona na kanapce z tatarem. A rozmowy…”.Hanna Kirchner, „Miron. Wspomnienia o poecie”, wyd. Tenten; wspomnienie Jana Józefa Lipskiego, s. 131
„Na werandzie u Swena zaczęły się pierwsze rozmowy na temat przyszłego teatru. Awangardowego i eksperymentalnego. Przyjeżdżali do Kobyłki Lech Emfazy Stefański, Boguś Choiński z Zielonki, odległej o parę kilometrów, albo, już z Warszawy, Staś Prószyński. No i Miron, który przywoził czasem Ludwika Heringa i jego młodziutką siostrzenicę malarkę.”Hanna Kirchner, „Miron. Wspomnienia o poecie”, wyd. Tenten; wspomnienie Ireny Prudil, s. 79
Oprócz czytania wierszy i rozmów, uczestnicy spotkań w Kobyłce spędzali czas bardziej aktywnie. W ich wspomnieniach z tamtych czasów pojawiają się też: spacery po kobyłkowskich polach i łąkach, w tym do „Domu nad łąkami” Zofii Nałkowskiej, wizyty na odpuście w kościele św. Trójcy w Kobyłce, niedzielne festyny z karuzelą i strzelnicą w Wołominie, wyprawy do lasów w Zielonce czy wędrówki po okolicznych wsiach.
„Dużą atrakcją pobytu w Kobyłce stanowiły piękne spacery po okolicznych polach i lasach czy zagajnikach, między innymi do pobliskiego „Domu nad łąkami Nałkowskiej”.”
Hanna Kirchner, „Miron. Wspomnienia o poecie”, wyd. Tenten; wspomnienie Stanisława Prószyńskiego s. 36
„W kobyłce jest piękny barokowy kościół z XVIII wieku. Ze starymi obrazami, rzeźbami i polichromią na ścianach odkrytą w czasie remontu. W XIX wieku ksiądz Marmo pięknie ją zamalował w czasie odświeżania kościoła. Ale pod grubą warstwą tynku i farby zachowało się dzieło starych mistrzów. Miron nieraz siadał w stallach i wodził oczami po świątyni. Zawsze lubił zapach i półmrok kościołów, wyłaniające się z niego obrazy, aniołki i figury świętych. (…)
Chodziliśmy z Mironem na kobyłkowskie odpusty, by kupować gliniane koguciki – gwizdawki, kolorowe ptaszki na gumce i barany ze złotymi rogami. W peryferyjnym pejzażu Wołomina kręciła się w niedzielę karuzela – pokryta malowidłami panien, w białych ślubnych sukniach, łabędzi i jeleni na tle gór oraz księcia Pepi skaczącego w odmęty Elstery. Można było postrzelać do papierowych róż i wygrać różnobarwne baloniki lub słonia z fajansu. Miron lubował się w takim otoczeniu. (…)
Wtedy też zaczęło się u niego zauroczenie folklorem wsi przykobyłkowskich. Te pola z dziewannami, opłotki chałup pełne floksów i mieczyków, jałowców i świątków, polnych kapliczek, były dla niego niepowtarzalne. Krzyże przydrożne, wiejskie kościółki, koślawe studnie z drewnianymi wiadrami – wszystko go zachwycało. Zdeptaliśmy dziesiątki kilometrów piaszczystej ziemi mazowieckiej w poszukiwaniu madonn, frasobków, krzywych Nepomucenów, ukrzyżowanych Chrystusików, aniołków.”
Hanna Kirchner, „Miron. Wspomnienia o poecie”, wyd. Tenten; wspomnienie Ireny Prudil, s. 78
Zdarzały się też wycieczki o bardziej niekonwencjonalnym przebiegu.
„Pamiętam, że któregoś wrześniowego, gorącego popołudnia w Zielonce poszliśmy z Mironem i Anią Szulc do pobliskiego lasu, narwałyśmy jarzębin, chmielu, jakichś traw. Rozebraliśmy się prędziutko i ustroili w girlandy, pióropusze i czerwone korale. Rozbrykani w nagrzanym, pustym lesie wpadliśmy w jakąś euforię; śpiewaliśmy chyba Mozarta, tańczyliśmy, niepomni ponurej rzeczywistości.”Członkowie grupy kobyłeckiej nie byli zwolennikami panującego ówcześnie w sztuce socrealizmu, kontestowali siermiężną rzeczywistość lat 50 – tych, więc ich twórczość pisana była głównie do szuflady. Stąd też zapewne określenie ukute przez krytyka literackiego Artura Sandauera - „Szufladowcy z Kobyłki.”.
„Był to czas dna socrealizmu. Uczestnicy sympozjów w Kobyłce nie tylko nie doznawali żadnych pokus, by się do niego dołączyć, ale prawdę mówiąc, nie bardzo nawet zauważali, co się wokół nich w czasopismach i wydawnictwach dzieje. (…) Po prostu Miron, Swen, Boguś i inni nie publikowali. (…) W sprawach sztuki, poezji, pisania w całym tego słowa znaczeniu – obowiązywał bezwzględny nonkonformizm.”Jan Józef Lipski „Miron widziany przeze mnie””, w „Teksty drugie” nr 6 (12) 1991; str. 147
Grupa kobyłecka funkcjonowała na marginesie ówczesnego życia literackiego i kulturalnego, stając się jednocześnie: „najbardziej kampową i wywrotową cyganerią artystyczną w dobie stalinizmu”[1], „bohemą wybierającą świadomie życie na marginesie i kontestującą oficjalne życie literackie”[2], „enklawą wolności i towarzyskiej zabawy w dobrym stylu”.[3]
Zachowywali się niekonwencjonalnie, starali się ignorować otaczającą ich ponurą rzeczywistość i narzucone odgórnie założenia oficjalnej sztuki, a w swojej twórczości łączyli sztukę wysoką z niską, potoczność z metaforą, pisanie z życiem.
„Miron Białoszewski, Stanisław Swen Czachorowski, Lech Emfazy Stefański, Bogusław Choiński – spotykający się na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych w podwarszawskiej Kobyłce, u Swena – byli rówieśnikami amerykańskich bitników. (…) Ci z Kobyłki (…) również dążyli do sztuki autonomicznej, a zarazem „sprawdzonej sobą”.(…) A poza tym, podobnie jak tamci nowojorczycy, ci (..) z Kobyłki próbowali euforyzujących środków – w swojskim wydaniu.”Tadeusz Sobolewski „Człowiek Miron”, wyd. Znak, str. 218
„Można by zaryzykować stwierdzenie następujące: poeci, zepchnięci na margines życia (literackiego, ale także na szczególny margines społeczny), z tego, co było marginesem, peryferiami, postanowili uczynić centrum świata.”[4]
[1] Tomasz Kaliściak „Katastrofy odmieńców”, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 265
[2] Marek Zalewski „Echa idylli”, wyd. Universitas str. 86 https://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?id=121323
[3] Jw.
[4] Andrzej Krzysztof Waśkiewicz, „Twórczość Mirona Białoszewskiego” str. 12; http://biblioteka.kijowski.pl/
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz